Gerichtsbeschlüsse zur Auskunftspflicht im Diesel-Abgasskandal

Fabrikanten en autoriteiten moeten gevoelige bestanden vrijgeven.

In de dieselemissieschandaal De verantwoordelijken gaan zeer geheimzinnig te werk: documenten over softwaremanipulatie gelden als bedrijfsgeheim, verantwoordelijkheden blijven vaag, officiële meet- en testresultaten worden geheim gehouden. En dat niet alleen door de autofabrikanten, maar ook door de Bundesautomobilamt (KBA) en het Bundesministerium für Justitie. Maar de rechtbanken hechten al lang meer belang aan het publieke belang bij het ophelderen van het schandaal dan aan de bedrijfsgeheimen van de fabrikanten. Autobedrijven en overheidsinstellingen moeten steeds vaker documenten overhandigen. Komt de hele waarheid eindelijk aan het licht?

Als het gaat om klachten van benadeelde dieselkopers in de emissieschandaal Om de kritiek te ontkrachten, beschuldigen autofabrikanten de klagers ervan dat ze ‘uit het niets’ beweren. Als je de fabrikanten echter vraagt hoe hun uitschakelapparaten precies werken en waarom ze nodig zijn, reageren de bedrijven heel fel, beroepen zich op bedrijfsgeheimen, beweren van niets te weten of – zoals bijvoorbeeld Daimler voor de regionale rechtbank van Heilbronn of in procedure voor het Oberlandesgericht Stuttgart – voornamelijk zwartgemaakte pagina’s.

Secundaire bewijslast: autofabrikanten moeten feiten aanleveren

Rechters hebben al lang kritiek op de onvoldoende onderbouwde uitspraken van de autofabrikanten en wijzen op de secundaire last van presentatie en bewijs de fabrikant. Dit betekent dat de kopers van de dieselauto die de zaak aanhangig hebben gemaakt in de procedure rond het emissieschandaal, geen gedetailleerde uitleg kunnen geven over de details van de motorbesturing en de softwaremanipulatie, omdat zij geen toegang hebben tot de relevante informatie. In dit geval rust de secundaire bewijslast op de gedaagde, namelijk de autofabrikanten. Zij beschikken over gedetailleerde informatie over manipulatie-instrumenten en zijn verplicht om open vragen te beantwoorden en de beweringen van de eisers inhoudelijk te weerleggen door feiten te presenteren die het tegendeel bewijzen. Concrete feiten in plaats van vage beschuldigingen. Dat eiste het Bundesgerichtshof onlangs in zijn uitspraak in de zaak tegen VW.

Autobedrijven, KBA en Ministerie van Verkeer: een muur van stilte

De openbaarmaking van technische details en de vrijgave van documenten over afsluitapparatuur, besluitvormingsprocessen en verantwoordelijkheden worden niet alleen door Volkswagen, Daimler & Co. Ook de KBA en het Federale Ministerie van Transport proberen gevoelige documenten en testresultaten geheim te houden. Dankzij de volhardende journalisten, milieuactivisten en moedige advocaten komen ze met deze geheimhouding niet meer weg. Dat blijkt uit talrijke gerechtelijke uitspraken van de afgelopen maanden, bijvoorbeeld uit Sleeswijk, Berlijn en Leipzig.

Publiek heeft recht op informatie in emissieschandaal

Het politieke tijdschrift ZDF Frontaal 21 bericht sinds 2015 voortdurend over het dieselemissieschandaal. In het kader van het onderzoek heeft de redactie VW en de KBA gevraagd om documenten over software-updates voor de schandaalmotor EA 189 in te zien. De inhoud van de circa 4.000 pagina's is explosief. Ze kunnen bewijs bevatten dat illegale manipulatie-instrumenten nog steeds effectief zijn in de 2,0-liter dieselmotoren van de VW Amarok, Audi A4, Audi A5, Audi Q5 en Seat Exeo, zelfs na software-updates.

VW en KBA weigerden toegang te verlenen tot de dossiers, omdat de documenten handels- en bedrijfsgeheimen bevatten en de ‘eerlijke procedures’ in parallelle procedures in gevaar zouden brengen. De bestuursrechter van Sleeswijk-Holstein had de KBA al in april 2019 bevolen de documenten vrij te geven veroordeeld (22.04.2019, Ref.nr. 6 A 222/16). Bijna precies een jaar later verwierp het Hoger Administratief Hof van Sleeswijk-Holstein het beroep van de KBA (27 april 2020, ref. 4 LA 251/19). De uitspraak in eerste aanleg is derhalve definitief en bindend. De KBA moet Frontal 21-Reaktion toegang verlenen tot de bestanden.

De motivering van de Hoge Bestuursrechter laat aan duidelijkheid niets te wensen over: aangezien 2,5 miljoen autokopers door het emissieschandaal zijn getroffen, moet het publieke belang bij de publicatie van de documenten zwaarder wegen dan het belang van VW bij de vertrouwelijkheid van bedrijfs- en bedrijfsgeheimen.

Deutsche Umwelthilfe: Toegang tot bestanden na het derde geval

Zonder gerechtelijk bevel voldoen noch autofabrikanten, noch overheidsinstellingen aan hun informatieplicht zoals vastgelegd in artikel 3 lid 1 en artikel 2 lid 1 van de Wet milieubeheer (UIG). Dit blijkt zowel uit de “Frontal 21-zaak” als uit een Procedure van de Duitse Milieuhulp (DUH) tegen het Federale Ministerie van Verkeer, wat ook aangeeft hoe nauw de relatie tussen VW en het ministerie is.

Sinds 2015 eist de milieuorganisatie toegang tot de dossiers van de ‘Volkswagen Onderzoekscommissie’, die werd opgericht door voormalig minister van Transport Alexander Dobrindt. Het ministerie weigerde, de DUH spande een rechtszaak aan om toegang tot de dossiers te krijgen en won de zaak bij de administratieve rechtbank van Berlijn (30 november 2017, ref. VG 2 K 288.16) en ook het hoger beroep bij de hogere administratieve rechtbank van Berlijn-Brandenburg (29 maart 2019, ref. OVG 12 B 13.18 en 14.18). Het hoger beroep tegen het vonnis van het Hoger Bestuursgerecht is ingesteld Federale Administratieve Rechtbank in Leipzig niet toegelaten (22.04.2020; Ref. BVerwG 10 B 18.19). Het vonnis is nu juridisch bindend – en na meer dan vier jaar van juridische geschillen moet het federale ministerie de dossiers eindelijk overdragen aan de DUH.

Ook in dit geval hechtten alle rechtbanken meer waarde aan het publieke belang bij opheldering van het emissieschandaal dan aan de bedrijfs- en bedrijfsgeheimen van VW. In een ander geval eist de DUH toegang tot een document van Volkswagen AG waarin het bedrijf in november 2015 tegenover het Duitse ministerie van Verkeer heeft toegegeven dat het voor 800.000 auto's onjuiste CO2-waarden heeft verstrekt en waarin het nader toelicht hoe dit heeft kunnen gebeuren. De beslissing hierover is nog in behandeling.

In een andere zaak verkreeg Deutsche Umwelthilfe in 2018 een uitspraak van de bestuursrechter in Sleeswijk-Holstein, die de KBA dwingt documenten vrij te geven met betrekking tot de terugroepactie van VW-dieselmotoren (20 april 2018, zaaknummer 6 A 48/16).

“Het is een schandaal in een schandaal hoe zelfs staatsinstellingen als de KBA en het ministerie van Transport weigeren hun plicht tot informatieverstrekking na te komen en de misleidingen van de autofabrikanten te verdoezelen. Wij zijn daarom des te blijer met de uitspraken van het Hoger Administratief Gerechtshof van Sleeswijk-Holstein en het Federale Administratief Gerechtshof. Alleen op deze manier komen de feiten eindelijk aan het licht. De beslissingen van Leipzig en Sleeswijk zullen verstrekkende gevolgen hebben. Ook Daimler zal met zwartgemaakte documenten niet meer uit deze affaire kunnen komen.”

Partner Dr. Marco Rogert