Cryptovalutafraude blijft zich wereldwijd verspreiden. Een internationaal gezamenlijk onderzoek heeft aangetoond dat er alleen al in de afgelopen twee jaar meer dan € 25 miljard aan illegale activa via cryptohandelsplatformen is verhandeld.
Het begon allemaal met een onopvallende internetadvertentie. Felix Wandraschek (naam gewijzigd) zag een ogenschijnlijk aantrekkelijke investeringsmogelijkheid en voerde zijn contactgegevens in. De volgende dag, zo vertelt hij nu aan zijn advocaat, nam een man telefonisch contact met hem op. De stem van de man klonk betrouwbaar. Stap voor stap investeerde Wandraschek uiteindelijk zo'n twintig miljoen euro – waarvan een groot deel inmiddels is verdwenen.
Volgens informatie verkregen door WDR, NDR, SZ en Profil maakt deze uitzonderlijke zaak nu deel uit van een uitgebreid onderzoek door het Openbaar Ministerie van Wenen voor Economische Zaken en Corruptie. Wandrascheks advocaat, Roman Taudes, heeft echter weinig hoop dat hij al zijn bezittingen terugkrijgt.
Deze zaak illustreert een veelheid aan vermeende criminele activiteiten waarbij cryptovaluta internationaal een steeds belangrijkere rol spelen. De Süddeutsche Zeitung, NDR en WDR spraken samen met het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) en meer dan 30 andere internationale partners met talloze slachtoffers. In het kader van het project "The Coin Laundry" verzamelden de verslaggevers honderden wallet-adressen – digitale accounts die gebruikt worden om cryptovalutatransacties te verwerken.
Tienduizenden transacties gereconstrueerd
Op basis van de geanalyseerde digitale wallets konden verslaggevers tienduizenden transacties traceren waarbij geld naar verluidt naar criminele kanalen stroomde. Gecombineerd met gegevens van het analyseplatform Chainalysis ontstaat een duidelijk beeld: naar verluidt is er de afgelopen twee jaar minstens € 25 miljard aan illegaal geld via cryptobeurzen gestroomd.
De zaak Wandraschek illustreert hoe de daders blijkbaar te werk gaan. Volgens documenten verkregen door WDR, NDR, SZ en Profil begon hij aanvankelijk met kleinere bedragen – een paar honderd tot een paar duizend euro. Maar de bedragen liepen al snel op. Er werden rekeningen voor hem aangemaakt op cryptohandelsplatformen, waarnaar hij vervolgens echte euro's overmaakte, die daar werden ingewisseld voor cryptovaluta.
Volgens advocaat Roman Taudes deed de vermoedelijke fraudeur zich voor als medewerker van een vermeende cryptobeurs. Wandraschek kon stortingen en vermeende winsten op het platform bekijken. Volgens de huidige stand van het onderzoek heeft de handelssite echter nooit bestaan – het ging om een bedrieglijk realistische nep. De gestorte gelden zouden onmiddellijk zijn doorgestuurd en omgezet in diverse digitale activa. Tegen de tijd dat Wandraschek argwaan kreeg, schatten onderzoekers dat het verlies al ongeveer 20 miljoen euro bedroeg. De daders zijn nog niet geïdentificeerd.
Criminelen hebben baat bij laks toezicht.
Volgens internationale verslaggevers hebben criminelen het makkelijk op veel cryptobeurzen. Sommige platforms lieten verdachte transacties meerdere keren plaatsvinden, zo bleek uit gesprekken met Duitse onderzoekers. In meerdere gevallen werden accounts naar verluidt pas heel laat geblokkeerd.
Een ander probleem: veel exchanges werken slechts in beperkte mate samen met de autoriteiten. Bovendien vallen veel cryptovaluta niet onder Europese of Amerikaanse regelgeving – vooral niet als de aanbieders in derde landen zijn geregistreerd.
Wandraschek probeerde nauwgezet zijn geld te traceren. Maar slechts een paar cryptobeurzen reageerden op vragen. Oostenrijkse rechercheurs zouden echter informatie hebben ontvangen van Binance – 's werelds grootste cryptobeurs – over 63 accounts die naar verluidt betrokken waren bij de frauduleuze operatie. Van daaruit leidt het spoor naar bijna 2000 andere accounts waarnaar vermoedelijk een deel van het geld is overgemaakt. Een enorm netwerk dat automatisch geanalyseerd kon worden.
Vermoedelijke stropopverhalen
Computerwetenschapper Bernhard Haslhofer, hoofd van een onderzoeksgroep voor digitale valuta bij de Complexity Science Hub in Wenen, analyseerde de gegevens van Binance namens advocaat Taudes. De analyse, die WDR, NDR en SZ konden inzien, identificeerde talloze vermoedelijke stromanrekeningen. Dit komt doordat de geregistreerde eigenaarsprofielen vaak niet overeenkomen met de enorme bedragen die naar verluidt via deze rekeningen zijn gestroomd.
Volgens de analyse werden alle binnenkomende cryptovaluta onmiddellijk omgezet in andere munten, opgenomen en doorgestuurd. Dit transactiepatroon bemoeilijkt het onderzoek aanzienlijk.
Binance weigerde commentaar te geven op de specifieke 63 accounts in deze zaak toen de media contact met hen opnamen. Het bedrijf benadrukte echter wel dat het zich inzet voor de hoogste beveiligingsnormen, het monitoren van risicovolle activiteiten en transacties en het nauw samenwerken met internationale wetshandhaving.
Maar Binance was niet het enige platform waarlangs geld zou zijn gestroomd. Het spoor leidt naar vele andere exchanges wereldwijd.
Niet alleen fraude
Onderzoekers hebben geconstateerd dat het criminele landschap rond cryptovaluta aanzienlijk is uitgebreid. Het gaat niet langer alleen om frauduleuze beleggingsconstructies. Naast legitieme toepassingen wordt de cryptowereld steeds meer een knooppunt voor illegale financiële transacties.
Kartels gebruiken digitale activa om drugsgeld te verbergen, terwijl betalingen gerelateerd aan mensenhandel, kinderpornografie of afpersing via malware verwerkt kunnen worden met cryptovaluta. Digitale financiële structuren bieden dus diverse mogelijkheden voor een breed scala aan ernstige misdrijven.
De cryptowereld lijkt ook te worden gebruikt om terrorisme te financieren. Volgens een mediabericht zou de Palestijnse terreurorganisatie Hamas wallet-adressen hebben getoond in YouTube-video's, waarmee aanhangers Bitcoin konden doneren aan de strijd tegen Israël. Dit meldde CNN.
„"Wereldwijde criminaliteit maakt waar mogelijk gebruik van cryptovaluta", legt een Duitse rechercheur uit die wereldwijd aan dergelijke zaken werkt. Aan het einde van deze geldstromen worden de digitale activa meestal omgewisseld voor traditionele valuta zoals euro's of dollars – een stap waarvoor de daders doorgaans banken nodig hebben.
„"Op een gegeven moment moeten de daders weer opduiken als ze crypto willen omwisselen voor echt geld", zegt Jana Ringwald van het Centraal Bureau voor de Bestrijding van Internet- en Computercriminaliteit (ZIT) van het Openbaar Ministerie van Frankfurt. "En daar ligt precies onze kans."“
Het ZIT (Centraal Bureau voor Cybercriminaliteit) bestaat sinds 2010 en werkt nauw samen met specialisten van het nabijgelegen Bundesanstalt für Criminologie (BKA) in Wiesbaden, dat een eigen cybercrime-eenheid heeft. Sinds 2017 hebben de twee instanties gezamenlijk ongeveer € 245 miljoen aan cryptogerelateerde criminaliteit in beslag genomen.
Ook de Financial Intelligence Unit (FIU) van de douane slaat alarm. Het aantal meldingen van verdachte activiteiten neemt merkbaar toe, vertelde agentschapshoofd Daniel Thelesklaf aan WDR, NDR en SZ: "In 2024 ontvingen we bijna 9.000 meldingen met betrekking tot cryptovaluta. En dat laat duidelijk zien dat witwassers steeds meer gebruikmaken van de kansen die deze sector biedt."„
Laksheid in regelgeving in veel staten
Buiten de EU hebben talloze landen zwakke controle- en toezichtmechanismen in de cryptosector. Witwassers maken misbruik van deze lacunes in de regelgeving en vestigen zich bij voorkeur in landen waar het toezicht aanzienlijk zwakker is dan binnen de Europese Unie.
„"We zien dat professionele witwassers – vaak in nauwe samenwerking met georganiseerde misdaadstructuren – systematisch misbruik maken van bestaande kwetsbaarheden in de cryptosector om opbrengsten uit illegale activiteiten te verbergen", legt FIU-directeur Daniel Thelesklaf uit.
Voor slachtoffers van cryptofraude is de kans op terugbetaling vaak klein. Felix Wandraschek heeft ook weinig succes gehad met het traceren van zijn geld. Slechts één cryptobeurs in Luxemburg markeerde een aantal van zijn overboekingen als verdacht en blokkeerde de bijbehorende bedragen in een wallet. Op deze manier werd minstens € 150.000 teruggevorderd.
